K³odzko (województwo dolno¶l±skie, powiat k³odzki)

Historia miasta

K³odzko to miasto trzech kultur - czeskiej, niemieckiej i polskiej - z ponad 1000-letni± histori±. K³odzko jest najstarsz± osad± Ziemi K³odzkiej. Pierwsza wzmianka o istnieniu grodu obronnego o nazwie K³odzko pochodzi z 981 roku z kronik Kosmasa. Przekaz Kosmasa nie daje nam jednak pewno¶ci co do wygl±du najdawniejszego K³odzka, jego dok³adnej lokalizacji ani te¿ nie pozwala ¶ci¶le okre¶liæ daty jego za³o¿enia.


Prahistoria

Dzieje i znaczenie K³odzka okre¶li³o jego po³o¿enie w pó³nocno-wschodniej czê¶ci Kotliny K³odzkiej na pograniczu polsko-czeskim. W okolicy miasta istnia³o skupisko starego osadnictwa wczesno¶redniowiecznego, a nawet wcze¶niejszego. Przez miasto przechodzi³a jedna z odnóg tzw. Szlaku bursztynowego. Najstarsze jego ¶lady znaleziono na obecnych przedmie¶ciach. Najd³u¿sz± ci±g³o¶ci± osadnicz± mo¿e poszczyciæ siê Ksi±¿ek, gdzie odkryto osadê datowan± na VIII/IX w. Równie¿ na Jurandowie odkryto osadê z IX-XII w. najprawdopodobniej na terenie miasta równie¿ istnia³o osadnictwo, byæ mo¿e na Fortecznej Górze, ale budowa twierdzy zniszczy³a jego ¶lady.

 

¦redniowiecze

Pod koniec X wieku gród ten nale¿a³ do suwerennego pañstwa libickiego, którego w³adca by³ S³awnik, ojciec ¶w. Wojciecha. Data ¶mierci S³awnika – 981 zanotowany przez czeskiego kronikarza Kosmasa jest pierwsz± wzmiank± historyczn± o K³odzku.

Przez ca³y XI w. Ziemia k³odzka by³o terenem uporczywych walk miêdzy Piastami, a Przemy¶lidami. W 1003 r. K³odzko zosta³o opanowane przez Boles³awa Chrobrego. Na prze³omie XI/XII walczyli o te tereny ze sob± ksi±¿êta czescy. W 1114 r. gród zosta³ zdobyty przez ksiêcia Sobies³awa I przez podpalenie, który ju¿ jako w³adca Czech dokona³ jego odbudowy. Zawar³ on tak¿e w 1137 r. pokój zielono¶wi±tkowy z Boles³awem Krzywoustym, który potwierdzi³ przynale¿no¶æ ziemi k³odzkiej do Czech.

W 2 po³owie XII w. po³o¿one u stóp kasztelañskiego zamku, w pó³nocno-zachodniej czê¶ci starego miasta podgrodzie zaczê³o przekszta³caæ siê w osadê o charakterze rzemie¶lniczo-targowym, która zamieszkiwana by³a przez ludno¶æ s³owiañsk±. Z kolei rejon obecnej ul. £ukasiñskiego (na pó³noc od rynku) kolonizowany by³ przez Niemców.

Kolonizacja niemiecka wzmog³a siê po przybyciu w 1169 r. do K³odzka joannitów, którzy przejêli stary ko¶ció³ek zwany pogañskim nad wschodnim urwiskiem Góry Zamkowej, a w 1183 r. objêli swoja opiek± drugi pod wezwaniem ¶w. Wac³awa w rejonie ul. Czeskiej. W pobli¿u ul. Z±bkowickiej ulokowali swoj± komturiê, ko¶ció³ i szpital.

Rozwiniêta z podgrodzia osada targowa musia³a znacznie wcze¶nie przekszta³ciæ siê w miasto, zanim nast±pi³a oficjalna lokacja. Niestety nie zachowa³ siê dokument lokacyjny, ale niektórzy historycy uwa¿aj±, ¿e mog³o to nast±piæ ju¿ w 1223 r. Natomiast herb przedstawiaj±cy lwa z dwoma ogonami zosta³ nadany miastu dopiero za panowania Przemys³a Ottokara (1253)-1278). W zwi±zku z tym lokacja na prawie magdeburskim mog³a mieæ miejsce w latach 50. XIII w. W miejsce kasztelanów w³adzê w mie¶cie objêli wójtowie, ale w wybudowanym po 1129 r. na Górze Zamkowej zamku rezydowali starostowie – namiestnicy królewscy, zarz±dzaj±cy ca³± ziemi± k³odzk±.

Na zasadzie do¿ywotniego lenna ziemi± k³odzk± w³adali Piastowie ¶l±scy: Henryk IV Probus (1278-1290), Henryk VI Dobry (1327-1335) i Bolko II Ziêbicki (1337-1341).

W wyniku lokacji uformowa³ siê nowy uk³ad przestrzenny miasta, który z niewielkimi zmianami przetrwa³ do dzisiaj. W po³owie XIII w. k³odzki organizm miejski by³ w pe³ni zasiedlony, skoro w obrêbie ówczesnych drewniano-ziemnych umocnieñ zabrak³o miejsca dla franciszkanów, którzy przybyli do K³odzka w 1248 r. i zbudowali swój ko¶ció³ i klasztor na Piasku. Od 1310 r. joannici prowadzili w mie¶cie szko³ê parafialn±, której najwybitniejszym uczniem by³ pó¼niejszy arcybiskup praski Arnoszt z Pardubic.

W 1324 r. miasto wykupi³o wójtostwo. 20 lat pó¼niej powsta³a pierwsza cegielnia, a K³odzko zaczê³o przeobra¿aæ siê z drewnianego w murowane: wzniesiono ratusz i kamienice na rynku, g³ówne ulice zaczêto brukowaæ kamienn± kostk±. W po³. XIV w. miasto otoczone by³o ju¿ nowymi murami obronnymi. W 1349 do K³odzka za spraw± Arnoszta przybyli augustianie, którym arcybiskup ufundowa³ klasztor i kolegiatê na Górze Zamkowej. W jego skryptorium powsta³ najprawdopodobniej Psa³terz floriañski. Augustianie obok joannitów prowadzili w mie¶cie drug± szko³ê, s³yn±c± z wysokiego poziomu nauczania, poniewa¿ realizowa³a program trivium i quadrivium.

Swoim testamentem Arnoszt z Pardubic (zmar³ w 1364 r.) przekaza³ znaczne sumy na budowê w K³odzku fary. Budowê prowadzili joannici, którzy na plac Ko¶cielny przenie¶li swoj± komturiê i szko³ê. W koñcu XIV w. powsta³ w K³odzku kamienny most przez M³ynówkê, w³±czony w system obwarowañ miejskich, zamkniêty dwiema bramami.

Rozwój K³odzka zosta³ czê¶ciowo zahamowany przez wojny husyckie. Husyci w 1428 r. próbowali bezskutecznie zdobyæ miasto. Do ponownego o¿ywienia dosz³o dziêki królowi Jerzemu z Podiebradów, który ustanowi³ miasto w 1458 r. siedzib± hrabstwa. Przyst±pi³ on do przebudowy i rozbudowy zamku, w którym w 1472 r. zatrzyma³ siê W³adys³aw Jagielloñczyk, zmierzaj±cy do Pragi na koronacjê. Mimo to panowanie Jerzego nie by³o zbyt pomy¶lne dla K³odzka wobec tocz±cych siê wojen z królem Wêgier Marcinem Korwinem, którego popiera³ Wroc³aw. Za popieranie króla-husyty miasto zosta³o ob³o¿one interdyktem. Poza tym prze¶ladowa³y je liczne kataklizmy, takie jak powodzie, zarazy i po¿ary. W 1475 r. hrabia k³odzki Henryk I przekaza³ bernardynom zabudowania po joannitach i ufundowa³ im ko¶ció³ i klasztor. W 1475 na Piasek powrócili franciszkanie, którzy od rozpoczêcia wojen husyckich zajmowali prowizoryczne pomieszczenia w obrêbie murów miejskich.

w 1501 r. K³odzko i ca³e hrabstwo odkupi³ od Podiebradów Ulrich von Hardeck. wiek XVI rozpocz±³ korzystny okres w dziejach miasta, trwaj±cy do wojny trzydziestoletniej. W tym czasie rozwija³o siê rzemios³o (ponad 16 korporacji cechowych, wzros³a liczba mieszkañców (do 6 tys.). Mieszczanie przywo¿± z Wieliczki sól, a eksportuj± sukna, p³ótna, wyroby metalowe i piwo. W mie¶cie powstaj± renesansowe kamienice o kilkukondygnacyjnych piwnicach. Miasto buduje wodoci±g, wie¿ê ci¶nieñ, ³a¼niê i szpital. W zwi±zku z rozwojem broni palnej nastêpuje modernizacja murów obronnych.


Panowanie Habsburgów

W 1526 r. K³odzko wraz ze ¦l±skiem i Czechami przechodzi pod panowanie Habsburgów. Nastêpuje kolejna przebudowa zamku (Lorez Krischke). Powstaje miejska szko³a humanistyczna (1561 r.), a w 1597 r. gimnazjum jezuickie. W 1597 r. jezuici objêli klasztor poaugustiañski.

Okres ten naznaczony by³ konfliktami spo³eczno-religijnymi zwi±zanymi z reformacj±. W 1562 r. luteranie stanowili wiêkszo¶æ mieszkañców K³odzka, przejmuj±c ko¶ció³ parafialny. Reformacja przyczyni³a siê równie¿ do upadku klasztorów bernardynów i franciszkanów w mie¶cie. budynki klasztorne zamieniono na szpitale, a ogrody na cmentarze dla mieszkañców przedmie¶æ.

Na pocz±tku wojny trzydziestoletniej K³odzko opowiedzia³o siê po stronie Fryderyka V, elektora Palatynatu. Obron± dowodzi³ hr. Thurn. W 1622 r. miasto zosta³o zdobyte przez Austriaków dowodzonych przez hr. Liechtensteina przy u¿yciu artylerii. Zniszczeniu uleg³ zamek, który Austriacy postanowili zamieniæ w twierdzê. Pracami fortyfikacyjnymi kierowa³ w latach 1680-1702 Jakub Carove wg projektu Saebischa. W 1624 r. do K³odzka powrócili jezuici (wygnani w 1618 r.), przejmuj±c ko¶ció³ parafialny i dokonuj±c jego barokizacji. Buduj± te¿ w jego pobli¿u kolegium i konwikt.

Do miasta wrócili równie¿ franciszkanie, którzy odzyskali swoje dobra na Piasku. Odbudowuj±ce siê K³odzko jest do¶wiadczane przez liczne epidemie (1680, 1714) i wielk± powód¼ (1783 r.).

 

Panowanie pruskie

W czasie I wojny ¶l±skiej K³odzko na mocy pokoju wroc³awskiego (1742 r.) przesz³o pod panowanie Prus. Fryderyk II Wielki doceniaj±c strategiczne po³o¿enie miasta przyst±pi³ do modernizacji fortyfikacji poaustriackich i rozbudowy twierdzy. W czasie wojny siedmioletniej Austriacy zdobyli miasto w 1760 r., ale musieli je zwróciæ Prusom na mocy pokój w Hubertusburgu (1763 r.).

Ostatni raz twierdza oblegana by³a podczas wojen napoleoñskich w 1807 r. W 1810 r. dokonano sekularyzacji dóbr ko¶cielnych, m.in. klasztor Franciszkanów przeznaczono na szpital, a ko¶ció³ na ¶wi±tynie garnizonow±. Pierwsza po³owa XIX w. to okres zastoju zmilitaryzowanego i pozbawionego czynników rozwoju miasta. Korzystniejsza infrastruktura nast±pi³a w 2. po³. stulecia. Pobudowano wówczas wiêkszo¶æ szos ³±cz±cych K³odzko z innymi miastami w okolicy. W latach 1862-1905 wybudowano linie kolejowe. K³odzki wêze³ kolejowy dawa³ po³±czenia z Wroc³awiem, Wa³brzychem, Kudow± i Stroniem. Utworzone w 1881 r. K³odzkie Towarzystwo Górskie przyczyni³o siê do rozwoju turystyki. W latach 1864-1874 w dzielnicy Jurandów wzniesiono nowy, olbrzymi kompleks szpitalny.

w 1877 r. zniesiono status twierdzy i zezwolono na swobodn± rozbudowê miasta. Rozbrojon± twierdzê wykorzystywano na magazyny oraz wiêzienie dla jeñców wojennych i wiê¼niów politycznych. W latach 1880-1911 nast±pi³a rozbiórka bram i wiêkszo¶ci murów miejskich. Wybudowano w tym czasie nowe gmachy publiczne (poczta, s±d, wiêzienie, starostwo) i urz±dzenia komunalne (gazownia, wodoci±gi z kanalizacj±). W 1890 r. odbudowano po po¿arze ratusz. Dokonano przebudowy parterów wielu zabytkowych kamienic w obrêbie Starówki, adaptuj±c je na pomieszczenia sklepowe. Nastêpuje rozbudowa miasta w kierunku po³udniowym, wschodnim i zachodnim (dwa ostatnie kierunki hamowane przez niekorzystne ukszta³towanie terenu).

Na dwudziestolecie miêdzywojenne przypada dalsza rozbudowa miasta. Powstaj± nowe osiedla otaczaj±ce centrum K³odzka, takie jak: Krzy¿na Góra, Nowy ¦wiat. Rozbudowie ulega Przedmie¶cie Zielone (okolice obecnych ulic: Jana Paw³a II, Ho³du Pruskiego). Na pocz±tku 1939 r. K³odzko liczy³o 22 tys. mieszkañców. W czasie II wojny ¶wiatowej w twierdzy utworzono obóz jeniecki i filiê obozu koncentracyjnego Gross-Rosen (Rogo¼nica). W miarê zbli¿ania siê na zachód frontu do K³odzka uciek³o blisko 22 tys. niemieckich uciekinierów ze wschodu. Miasto og³oszono podobnie jak Wroc³aw twierdz± (Festung Glatz), która mia³a broniæ siê do koñca. Ostatecznie zdecydowano o poddaniu siê bez walki. Zniszczeniu uleg³ tylko jeden most w rejonie Przedmie¶cia Z±bkowickiego.

 

W granicach Polski

9 maja 1945 r. do K³odzka wkroczy³y wojska radzieckie. Na podstawie ustaleñ miêdzy Aliantami na pocz±tku czerwca w³adzê w mie¶cie objê³a administracja polska, mimo motywowanych historycznie roszczeñ terytorialnych zg³aszanych przez Czechos³owacjê. Wkrótce rozpoczêto akcjê wysiedlenia niemal ca³ej dotychczasowej ludno¶ci miasta do Niemiec. W lecie 1945 r. dotar³y do K³odzka pierwsze transporty repatriantów z Kresów Wschodnich, których osiedlaniem zajmowa³ siê PUR, który mia³ siedzibê w pojezuickim konwikcie. Dwa lata pó¼niej, w sierpniu, wyjecha³ ostatni transport Niemców. Zorganizowano szkolnictwo, instytucje kulturalne. W 1947 t. powsta³ K³odzki Oddzia³ Towarzystwa Tatrzañskiego i Towarzystwo Ziemi K³odzkiej, które od 1948 r. zaczê³o wydawaæ Roczniki K³odzkie. W K³odzkim O¶rodku Kultury dzia³alno¶æ rozpocz±³ teatr dramatyczny i orkiestra symfoniczna. W latach 1961-1970 odbywa³y siê w mie¶cie K³odzkie Wiosny Poetyckie, coroczne, oficjalne ogólnopolskie zjazdy poetów i krytyków literackich. Dzia³aj±ce po wojnie Muzeum Miejskie zosta³o w 1963 r. przekszta³cone w Muzeum Ziemi K³odzkiej.

W po³owie lat 50. XX w. mia³y miejsce katastrofy budowlane, polegaj±ce na usuwaniu siê ¶cian wyrobisk wielokondygnacyjnych piwnic. Sta³o siê to uzasadnieniem dla dokonanej w nastêpnych latach rozbiórki ca³ych kwarta³ów pó³nocnej czê¶ci Starego Miasta, która przynios³a nieodwracalne straty w zabytkowej strukturze miasta. Chc±c zapobiec dalszemu pogarszaniu siê sytuacji, zlecono naukowcom z AGH w Krakowie opracowanie projektu zabezpieczenia k³odzkiej starówki. Prace zabezpieczeniowe wykona³o Przedsiêbiorstwo Robót Górniczych z Wa³brzycha, które przy okazji odda³o do u¿ytku podziemn± trasê turystyczn± (600 m d³ugo¶ci) w 1976 r.

Na pocz±tku lat 60. XX w. ruszy³o budownictwo mieszkaniowe na obrze¿ach miasta: osiedle im. Morcinka. W drugiej po³owie lat 60. powsta³y osiedla: Nysa i rozpoczêto budowê osiedle im. ¶w. Wojciecha. W 1968 r. za³o¿ono K³odzkie Przedsiêbiorstwo Budowlane, a w kilka lat pó¼niej K³odzk± Fabrykê Domów. Nastêpnie przyst±piono do budowy najwiêkszego w mie¶cie zespo³u mieszkaniowego – osiedla im. Kruczkowskiego. Równocze¶nie trwa³a rozbudowa w kierunku wschodnim: osiedle im. Gagarina i osiedle Owcza Góra. W po³owie lat 90. ponownie zabudowano pó³nocn± pierzejê rynku i pokryto starówkê kostk± brukow±.

W po³owie lat 80. zmodernizowano uk³ad komunikacyjny w mie¶cie poprzez budowê obwodnicy pó³nocnej z estakad± nad Nysa K³odzk± oraz wyprowadzono g³ówny ruch samochodowy z Piasku. W 1991 r. zelektryfikowano liniê kolejow± z Wroc³awia, a nastêpnie dalej do Miêdzylesia. W 1996 r. oddano do u¿ytku now± centralê telefoniczn±.

W latach 1971-1982 istnia³a w mie¶cie filia Politechniki Wroc³awskiej, a od 1954 r. Wy¿sze Seminarium Duchowne OO. Franciszkanów, przeniesione w 1997 r. z powrotem do Wroc³awia. Stacjonuj±ca w K³odzku Sudecka Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza zosta³a w 1992 r. zast±piona przez Stra¿ Graniczn±, a pu³k zmechanizowany zajmuj±cy koszary przy ul. Walecznych przekszta³cony w piechotê górsk±.

W nocy z 7/8 lipca 1997 K³odzko zosta³o zalane przez Powód¼ Tysi±clecia. Woda podnios³a siê o 8,71 m ponad zwyk³y poziom Nysy K³odzkiej, pustosz±c znaczny obszar miasta, w tym Piasek, Przedmie¶cie Wojciechowskie, Przedmie¶cie Nyskie, osiedle Krzy¿na Góra, Ustronie i czê¶æ Jurandowa. Powodzianie zamieszkali tymczasowo w internatach i domach sanatoryjnych w Polanicy. W ramach pomocy rz±dowej i wsparciu gminy Warszawy-Centrum przyznano im domki czterorodzinne, które ustawiono w rejonie Jurandowa, tworz±c osiedle im. Warszawy-Centrum. Kolejne 100 mieszkañ wybudowano przy ul. Korytowskiej. Powód¼ okaza³a siê najbardziej gro¼na dla starego budownictwa na Piasku.

Nastêpne lata przynios³y odbudowê zniszczeñ powodziowych oraz rewitalizacjê starówki, które wykonano przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej.

 

¼ród³o: www.klodzko.pl

 
FB dlaMaturzysty.pl reklama