Malbork kojarzy się zazwyczaj z potężną,
średniowieczną warownią krzyżacką dominująca nad nizinnymi Żuławami. Malbork to
jednak nie tylko zamek. Powstałe przy nim miasto Marienburg otrzymało w 1286
roku dokument lokacyjny. Na wysoczyźnie górującej nad rzeką, na południe od
terenów zamkowych, powstało miasto, na terenie którego zbudowano Ratusz (ok.
1380), miejską farę pod wezwaniem św. Jana, Wysokie i Niskie Podcienia oraz
system murów obronnych z bramami Mariacką i Garncarską, ochraniający zabudowę
mieszkalną. Będący w rozkwicie zamożności i znakomicie obwarowany Malbork
spalili Krzyżacy w lipcu 1410 roku. Nastąpiło to tuż przed oblężeniem zamku
przez wojska króla władysława Jagiełły. Miasto zostało odbudowane, naprawiono
zrujnowane fortyfikacje i zbudowano nowe. W czasie wojny trzynastoletniej
miasto poważnie ucierpiało. Zniszczeniu uległo wiele budynków, kościół św.
Jana, Dwór Artusa oraz południowy szczyt ratusza. Od 1466 roku gdy Malbork był
już pod polskimi rządami, powrócił do zamożności, głownie dzięki
współuczestniczeniu w handlu polskim zbożem i drzewem, rozwojowi rzemiosła i
znacznym dochodom z posiadłości żuławskich. Z braku miejsca w kręgu
średniowiecznych murów zaczęto osiedlać się poza nimi i w związku z tym rozwinęły
się cztery przedmieścia. Po
stupięćdziesięcioletnim okresie względnego spokoju, przerwanego na krótko w
latach 20-tych XVI wieku ruchami religijno-społecznymi, nastąpiły najazdy
szwedzkie, które nie oszczędziły miasta. Miasto w XVII i XVIII nie miało zbyt
wielkiego znaczenia gospodarczego, zmieniło się to dopiero w roku 1772, gdy
miasto przeszło w ręce pruskie. Okres wojen napoleońskich przyniósł Malborkowi
ogromne obciążenia w postaci parokrotnych kontrybucji, przymusowych prac przy
odbudowie XVII-wiecznych fortyfikacji z czasów wojen szwedzkich, kwaterunków i
zwykłych grabieży żołnierskich
kilkakrotnie zatrzymywał się w Malborku sam Napoleon, tędy
przemaszerowały jego wojska na tragiczną wyprawę moskiewską i wracały rozbite,
atakowane przez Kozaków, którzy wkroczyli do miasta w 1813 roku. Od połowy XIX
wieku nastąpił rozwój komunikacji kolejowej, a po 1870 roku ogromne pieniądze z
francuskiej kontrybucji sprawiły, że Malbork ponownie uznawano za jeden z
ważniejszych punktów na mapie Prus. Po 1870 roku powstało wiele zakładów
przemysłowych, chociażby fabryka cygar Loeser & Wolf, słodownia Adolfa
Dauma, gazownia czy jedna z większych w regionie cukrowni. Rozwój miasta
następował w kierunku południowym, poza dawne Przedmieście Sztumskie oraz wschodnim,
w kierunku dworca kolejowego. W obręb granic administracyjnych miasta
przyłączono kolejne osiedla, jak Piaski, Wielbark czy Kałdowo. Pierwsza wojna
światowa nie przyniosła żadnych zniszczeń Malborkowi. W przeprowadzonym w 1920
roku plebiscycie mieszkańcy opowiedzieli się za Niemcami. Malbork bardzo mocno
ucierpiał w trakcie działań wojennych w 1945 roku. Po ciężkich walkach Grupy
Bojowej „Marienburg" z jednostkami 2 rosyjskiej Armii Uderzeniowej, 9 marca
wysadziły mosty na Nogacie. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo
blisko 80 procent zabudowy Starego Miasta. Polskie władze rozpoczęły prace nad
przywróceniem do życia zrujnowanego i wyludnionego częściowo miasta już 17
marca.
Źródło: Centrum Turystyki w Malborku