Szczawnica (województwo małopolskie, powiat nowotarski)

Historia

W jednym z najpiękniejszych zakątków południowej Polski, na pograniczu Pienin i Beskidu Sądeckiego, w malowniczej dolinie Grajcarka na wysokości 430 - 560 m n.p.m. leży Szczawnica. Zaliczana jest do najstarszych zdrojowisk w grupie karpackiej, gdyż sądząc po nazwie (szczawa- woda kwaśna) o jej wodach mineralnych wiedziano od samego początku.

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z początków XV w. i dotyczą zapisania przez króla Władysława Jagiełłę 400 florenów Abrahamowi z Goszczyc, przy okazji którego to zapisu wymieniono w obrębie Starostwa Czorsztyńskiego dwie Szczawnice, wyżną i niżną.

Parafia szczawnicka istniała już od pierwszej połowy XV w. do roku 1529, kiedy to na mocy dekretu Piotra Tomickiego została jako nieliczna afiliowana do parafii w Krościenku. Pomimo to na miejscu pierwszego kościółka, spalonego w 1550 r. wybudowano zaraz świątynię z plebanią, która przetrwała do roku 1892. Obecnie neogotycki kościół został wzniesiony w latach 1882-1892, a jego projektantem był S. Eliasz - Radzikowski.

Jeszcze przed pierwszym rozbiorem Polski, królewszczyzny Starostwa Czorsztyńskiego anektowała w 1770 roku Austria. W 1811 r. rząd austriacki ostatecznie likwiduje Starostwo, a jego dobra sprzedaje w ręce prywatne.

Wtedy to znaczna część ziem szczawnickich wyprzedana jest chłopom, resztę zaś w 1820 roku nabywa mieszczanin spiski Jan Kutschera. Z działalnością Kutschery wiąże się wzniesienie pierwszych skromnych zabudowań zdrojowych, ujęcie w drewnianą cembrownię źródła mineralnego, pierwsze założenie parku (późniejszy Park Górny) oraz wzniesienie kilku domów dla kuracjuszy. Zdrojowisko niestety nie przynosi mu spodziewanych zysków, dlatego też będąc zadłużonym u Józefiny Szalayowej z Kamienicy, sprzedał jej w 1828 roku posesję ze źródłem i zabudowaniami zdrojowymi.

Dziesięcioletni okres zarządzania Szczawnicą przez Józefinę i jej męża Józefa Szalaya zaznacza się postawieniem dużego budynku - pensjonatu, zwanego Zamkiem, klasycystycznej altany nad głównym Zdrojem i powiększeniem parku. Pełny jednakże rozkwit od roku 1839, uzdrowisko zawdzięcza działalności ich syna Józefa, który był właściwym twórcą szczawnickiego kurortu. Zbudował pierwsze łazienki zdrojowe, wystawił nowe wille i pensjonaty( z tego okresu pochodzi w większości zabudowa Placu Dietla), dał oprawę architektoniczną odkrytym źródłom: Magdaleny, Walerii, Jana Szymona, Heleny i Anieli (dwa ostatnie noszą obecnie nazwę Wanda). Rozszerzył i unowocześnił Park Górny sprowadzając ciekawe okazy drzew i krzewów. Wybudował Kaplicę Zdrojową i wyposażył ją w instrumenty kościelne oraz w namalowany własnoręcznie obraz Madonny z Dzieciątkiem. Malował również ( według tradycji) pierwsze godła rodów szczawnickich, ich kopie ikonograficzne wiszą do dzisiaj na góralskich domach(Pod sercem, Pod smokiem, Pod papużką). Wykonał rysunki Pienin i Szczawnicy, całość wydając w 1858 roku w tzw.
„Albumie Szczawnickim". Sam przewodził pierwszym zorganizowanym spływom na Dunajcu. Przyjaźnił się i zapraszał do Szczawnicy wybitnych ludzi epoki.

W 1876 roku Józef Szalay umiera zapisując szczawnicki Zakład Zdrojowy Akademii Umiejętności w Krakowie. Akademia dokonała dalszych jego przeobrażeń. W latach 1880-1884 wybudowała Dworek Gościnny (spłonął w 1962 roku), uporządkowała park, dokończyła rozpoczętą przez Szalaya drogę przez Pieniny do Czerwonego Klasztoru. Jednakże kłopoty finansowe i trudności organizacyjne zmusiły AU w 1909 roku do sprzedaży Szczawnicy Adamowi Stadnickiemu z Nawojowej. Działalność Stadnickiego przypada w zasadzie na okres międzywojnia, ale jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej widoczne są efekty dobrego gospodarowania. Wyremontowano w większości domy zdrojowe, ujęto nowe źródła, poszerzono Park Górny o teren Połonin.

Największy jednak rozwój przypada na lata trzydzieste: w latach 1933-1936 wybudowano Inhalatorium (wyposażone w pierwsze w Polsce komory pneumatyczne), w 1938 roku postawiono pensjonat Modrzewie, w 1935 roku rozpoczęto elektryfikację, a w 1937 roku kanalizację zdrojowiska. Niestety ambitne plany gospodarza przerwała II Wojna Światowa.

Podczas okupacji Niemcy posiadali na terenie miasta silne oparcie w placówkach Gestapo, Grenzchutzu, Żandarmerii Niemieckiej i Policji Kryminalnej. Aresztowania, wyroki śmierci, wywozy na przymusowe roboty, eksterminacja ludności żydowskiej dotknęły całą społeczność szczawnicką. Podjęty przez okupanta terror zmobilizował górali do szeroko zakrojonej kontrakcji. Zorganizowano działalność przerzutową i kurierską, brano udział w walce podziemnej w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej i we wszystkich formacjach na frontach wojennej Europy. Podczas okupacji Uzdrowisko było nieczynne dla Polaków.

Szczawnicę wyzwolono 18 stycznia 1945 roku. Pierwszy kąpielowy sezon zorganizowano już w lecie tegoż roku. 18 marca 1948 roku na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia uzdrowisko Szczawnica przejął Skarb Państwa. Prawa miejskie zaś, zdrojowisko otrzymało 18 lipca 1962 roku.

 

Źródło: Urząd Miasta Szczawnica

 
FB dlaMaturzysty.pl reklama