Opole (województwo opolskie, powiat Opole (m.n.p.p.))

Opole - stolica plemienia, księstwa, rejencji, województwa

Historia Opola nie jest wcale krótsza od historii takich prastarych grodów jak Gniezno czy Kraków. Ba, Opole było już miastem, kiedy dzisiejsza stolica Polski była zaledwie niedużą, mazowiecką... wsią Warszą.

Któż z nas, Opolan, nie zna legendy o powstaniu Opola? Mówi ona o władcy plemiennym, który dawno temu, gdy tereny nad Odrą porastały jeszcze ogromne, dzikie puszcze, samotnie oddalił się w czasie polowania od swojej drużyny. Nie mogąc znaleźć drogi, błąkał się wiele dni po lesie. Kiedy wreszcie trafił na niedużą polanę i stojące przy niej chaty wieśniaków, miał był krzyknąć z radości: "O! Pole!". Z wdzięczności kazał w tym miejscu wybudować gród. Opole właśnie.

Tyle legenda. Prawda historyczna jest jednak mniej niezwykła. Otóż w średniowieczu nazwą "opole" nasi przodkowie nazywali terytorium, na którym mieszkała ludność wspólnie użytkująca pola i pastwiska oraz wspólnie broniąca się przed wrogiem.

Na opolskiej ziemi, będącej dziś częścią Niziny Śląskiej, osiedlać zaczęto się już w wiekach średnich, co przede wszystkim związane było z jej położeniem. A więc zarówno z korzystnymi warunkami obronnymi, z mało dostępną, pokrytą bagnami, lewobrzeżną stroną Odry, jak i z usytuowaniem na skrzyżowaniu prastarych szlaków handlowych. To m.in. przez nasze miasto z dawien dawna wiodła trasa z Kijowa przez Kraków do Wrocławia i dalej na zachód, zaś z północy, znad Morza Bałtyckiego, jako tzw. "szlak bursztynowy", przez Bramę Morawską do Włoch i dalej.

Pierwszy historyczny przekaz o Opolu, grodzie leżącym nad Odrą, znajduje się w zapiskach, znanych jako "Geograf Bawarski", pochodzących z połowy IX wieku. Anonimowy kronikarz odnotował wówczas istnienie głównego grodu plemienia o nazwie Opolanie. Podlegało mu dwadzieścia innych, mniejszych osad.

Natomiast początki Opola, miasta nad Odrą, wiążą się z osobą księcia Kazimierza, prawnuka Bolesława Krzywoustego, za czasów którego Opole uzyskało prawa miejskie (pocz. XIII wieku) i w 1283 roku awans do rangi stolicy księstwa. Wówczas obwarowany zamek na wyspie Pasiece stanowił książęcą własność, miasto zaś, także otoczone fortyfikacjami, rozwijało się na prawym brzegu Odry (Młynówka jest starym korytem Odry).

Po śmierci ostatniego z Piastów Opolskich - Jana III Dobrego (1497-1532), Opole na ponad 200 lat trafiło pod rządy Habsburgów. Jak twierdzą historycy, nie były to dla jego rozwoju lata rozkwitu. Niektórzy badacze piszą wręcz o upadku miasta. Dość powiedzieć, że pod koniec XVII wieku Opole liczyło mniej mieszkańców niż za czasów Jana Dobrego. Ożywienie gospodarcze nastąpiło dopiero pod panowaniem Prus.

Opole, miasto na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych Europy, od najdawniejszych czasów było znaczącym węzłem komunikacyjnym w tej części kontynentu. W 1843 r. otrzymało pierwsze połączenie kolejowe z Wrocławiem, a do końca XIX wieku z wieloma innymi miastami.

Podkreśleniem rosnącej rangi Opola był też niewątpliwie fakt przeniesienia po pierwszej wojnie światowej okręgowej dyrekcji kolei z Katowic do Opola. W latach dwudziestych na jej potrzeby wybudowano obiekt o ponad sześciuset pokojach z dyrektorską rezydencją w pobliżu. Dziś, w tym olbrzymim gmachu funkcjonuje opolska policja, a w byłej rezydencji - kasyno "Gastropolu".

Po uporządkowaniu nowo zagospodarowanego terenu dyrekcji powstała też nowa ulica, która otrzymała nazwę "Wał Piastowski" (dzisiejsza ulica Korfantego). Nie była ona wtedy jeszcze połączona mostem nad Młynówką z wyspą Pasieką; most zbudowano dopiero w latach trzydziestych.

Na rozwój transportu kolejowego oraz wodnego znaczący wpływ w połowie XIX wieku miał rozwój przemysłu, zwłaszcza cementowego. Margiel, na którym leży znaczna część Opola, wprawdzie wypalany był już w wiekach średnich, ale dopiero po wynalezieniu cementu portlandzkiego (w 1824 r.) zrobił w Europie prawdziwą furorę.

Pierwsza opolska cementownia zbudowana została przez spółkę Fryderyka Grundmanna w 1857 r., w miejscu obecnego Zespołu Szkół Zawodowych im. St. Staszica przy ul. Struga. Druga, właścicielem której był H. Pringsheim (należał do niego także browar, istniejący przy dzisiejszym placu Kopernika, a wyburzony w latach siedemdziesiątych naszego stulecia), powstała w 1865 roku w miejscu dzisiejszych zakładów "Ovita Nutricia". W 1871 roku powstała w Opolu trzecia cementownia (obecnie "Groszowice"), a rok później - następna, do dziś funkcjonująca - Cementownia "Odra".

W XX wiek, 30-tysięczne Opole, położone wówczas na 828 ha, weszło jako silne gospodarczo miasto, z portem rzecznym w Zakrzowie, z gazownią (za sprawą Rudolfa Firlego budowniczego i pierwszego dyrektora, pierwsze latarnie Opola zapłonęły w listopadzie 1862 roku) oraz siecią wodociągów.

Budowę nowoczesnej sieci wodociągowej (stalowe rury pod ziemią) oraz wieży ciśnień przy ul. Oleskiej rozpoczęto 1892 roku. Inwestycję zakończono cztery lata później. Niedługo potem wybudowano nowoczesne ujęcie wody wraz ze stacją uzdatniania. Tym samym rozpoczął działalność specjalistyczny zakład wodociągów miejskich.

W 1892 roku w Opolu wybudowano też nowoczesną łaźnię miejską (jej budynek przetrwał na rogu ul. Reymonta i Kościuszki; dziś funkcjonuje w nim... dom handlowy), a w latach późniejszych wodę doprowadzono do niektórych mieszkań.

W 1913 roku na potrzeby miasta, liczącego ponad 34 tys. mieszkańców, zakład wodociągów dostarczał 650 tys. m3 wody (ówczesny opolanin każdego dnia zużywał średnio ok. 52 litry wody).

Elektryfikacja Opola nastąpiła dość późno. Dopiero w 1906 roku władze miejskie zdecydowały się na budowę elektrowni (w 1817 roku w całym mieście było tylko 17 latarń ulicznych na olej, w 1862 roku, po zbudowaniu gazowni, zainstalowano 140 lamp gazowych). Na przełomie lat 1907-1908 rozpoczęto budowę zakładu energetycznego przy dzisiejszej ulicy M. Konopnickiej, który został otwarty w maju 1908 roku. Rok później, w marcu Opole zostało po raz pierwszy oświetlone przez 32 lampy łukowe, które z czasem zaczęły wypierać lampy gazowe (było ich w tym czasie 400) oraz naftowe (52). W 1914 roku prąd dostarczany był do 754 odbiorców w całym mieście (rok później było ich już 951, którzy zużyli w tym czasie niespełna 500 kWh energii; na jej wyprodukowanie użyto 1082 tony węgla), a długość sieci wynosiła ok. 15 km.

Elektrownia działała do roku 1931, tj. do czasu, kiedy rolę głównego dostawcy energii dla miasta przejął zakład znajdujący się na terenie cementowni "Groszowice". Po drugiej wojnie miasto otrzymało prąd w kwietniu 1945 roku.

Dzisiaj Energia Pro Opole SA zaopatruje w energię ponad 400 tysięcy odbiorców (zdecydowana większość to odbiorcy indywidualni, którzy jednak zużywają niespełna 20 proc. energii; jej głównym odbiorcą jest oczywiście przemysł).

Okres po pierwszej wojnie opisywany jest przez historyków jako czasy stagnacji, wręcz regresu gospodarczego miasta. Również wojenny front, który przeszedł przez Opole w styczniu 1945 roku, był wyjątkowo tragiczny. Zniszczeniu uległo ok. 900 domów, większość zakładów przemysłowych oraz wszystkie mosty.

W wyniku jałtańskiego podziału Europy, m. in. Śląsk (a więc także Opole) przypadł Polsce. Rozpoczęła się szybka odbudowa, której towarzyszyło niemal błyskawiczne zasiedlanie. Nie tylko przez repatriantów zza Buga, ale także przybyszów z innych rejonów Polski. Opole, pod koniec stycznia 1945 roku liczące zaledwie ponad 200 mieszkańców, w czerwcu tegoż roku miało już ponad 5 tysięcy obywateli, a rok później - ponad 27 tysięcy.

Kalendarium:

Nota "Geograf Bawarski" datowana na rok 845 wspomina o istnieniu na Śląsku terytorium plemiennego Opolan (Opolini). Prawdopodobnie pod koniec IX w. terytorium to weszło w skład Państwa Wielkomorawskiego, a później znalazło się w orbicie wpływów politycznych Czech.

Źródło: www.opole.pl/historia/index.php?option=com_content&task=view&id=83&Itemid=118